Şah damarı hangi damardır? Şah damarları, beyne kan sağlayan en büyük damarlardır. Şah damarlarının tıbbi adı karotis arterlerdir. Boynunuzun her iki tarafında birer tane olmak üzere iki tane karotis arteri vardır. Bu arterler, hastalık olmadığında kanın serbestçe akmasına izin verirler. İçleri temiz, pürüzsüz ve açıktır. Bu damarlara ait nabız atışlarını boynunuzun her iki yanında, çenenin hemen altında bulunan yerde hissedebilirsiniz. Şah damarında darlığı
Şah damarı darlığı nedir?
Şah damarı darlığı nedir? Boynunuzdaki iki arterden birinde veya her ikisinde birden darlık veya tıkanıklık gelişebilir. Bu duruma karotis arter stenozu (darlığı) denir. Bu durum tedavisiz bırakıldığında ölüm ve felç başta olmak üzere ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Şah damarı darlığı nedir?
Şah damarında darlık nasıl oluşur?
Şah damarında darlık nasıl oluşur? Kalbe kan sağlayan arterler gibi karotis arterlerde de ateroskleroz gelişebilir. Bu durum zamanla yağlı maddelerin ve kolesterolün (plak) karotis arterlerde birikmesi sonucu oluşur. Biriken bu aterosklerotik plaklar zaman içinde karotis arterinde daralmaya neden olur. Bu beyne giden kan akışını azaltır ve felç riskini artırır. Felç (İnme), kalp krizine benzer. Beynin bir kısmından kan akımı aniden kesildiğinde felç ortaya çıkar. Kan akımının olmaması üç ila altı saatten fazla sürerse hasar kalıcı hale gelebilir.
Karotis arter hastalığı dışında da inmeler meydana gelebilir. Örneğin, intraserebral kanama adı verilen beyindeki ani kanama felce neden olabilir. Diğer olası nedenler şunları içerir:
- Atriyal fibrilasyon
- Yüksek tansiyon
- Beynin içindeki küçük damarların tıkanması
Şah damarı darlığı risk faktörleri nelerdir?
Şah damarı darlığı risk faktörleri nelerdir? Karotis arter hastalığı için risk faktörleri diğer kalp hastalıkları için olanlara benzer:
- Yaşlılık,
- Sigara,
- Hipertansiyon (felç için en önemli, tedavi edilebilir risk faktörü),
- Yüksek kolesterol,
- İnsülin direnci,
- Diyabet (şeker hastalığı),
- Obezite,
- Sedanter (hareketsiz) yaşam tarzı,
- Aileden birinde ateroskleroz öyküsü; koroner (kalp), perifer (kol veya bacak), karotis arter hastalığı
Koroner arter hastalığı olan kişilerde karotis arter hastalığı gelişme riski daha yüksektir. Genel olarak karotis arterler, koroner arterlerden birkaç yıl sonra hastalanır. Şah damarı darlığı riskleri, Şah damarı darlığı riski
Şah damarı darlığı belirtileri nelerdir?
Karotis arter hastalığı yavaş yavaş ilerler. Erken evrelerinde karotis arter hastalığı genellikle herhangi bir belirti veya bulgu vermez. Felç veya geçici iskemik atağa (TİA) neden olabilir.
İnme veya TİA belirtileri ve bulguları şunlardır:
- Yüzde, kol veya bacaklarda, genellikle sadece bir tarafında olacak şekilde ani uyuşma veya güçsüzlük,
- Yüzün bir tarafında sarkma,
- Ani konuşma ve anlama sorunu,
- Bir veya iki gözde ani görme sorunu,
- Ani baş dönmesi veya denge kaybı,
- Bilinen bir nedeni olmayan ani, şiddetli baş ağrısı.
şah damar tıkanıklığı, şah damarı tıkanıklığı tedavisi, şah damar tıkanıklığı belirtileri
Geçici iskemik atak (TİA) nedir?
Geçici iskemik atak (TİA) nedir? Düşük kan akımı olduğunda veya bir pıhtı, beyne kan sağlayan bir arteri tıkadığında TİA oluşur. TİA ile inme semptomları benzerdir. Ancak, TİA’da semptomlar yalnızca birkaç dakika veya birkaç saat sürer, sonra düzelir. TİA tıbbi bir acil durumdur çünkü büyük bir felce dönüşüp dönüşmeyeceğini tahmin etmek mümkün değildir. Siz veya tanıdığınız biri yukarıdaki belirtilerden herhangi birini yaşarsa acil yardım alın. Acil tedavi hayatınızı kurtarabilir ve tamamen iyileşme şansınızı arttırabilir. Çalışmalar TİA geçirmiş bir kişinin, TİA geçirmemiş bir kişiye göre büyük bir felç geçirme olasılığının 10 kat daha fazla olduğunu göstermektedir. Geçici iskemik atak, Geçici iskemik atak nedir?, TİA nedir
Şah damarı daralması nasıl anlaşılır?
Şah damarı daralması nasıl anlaşılır? Herhangi bir inme belirtisi veya bulgusu yaşarsanız hemen doktora başvurun. Kısa bir süre devam etse ve sonra kendinizi normal hissetseniz bile hemen bir doktora görünün. İnme riski altında olduğunuzun önemli bir işareti olan bir TİA yaşamış olabilirsiniz. Karotis arter hastalığı için risk faktörleriniz varsa doktorunuzla konuşun. Herhangi bir şikayetiniz olmasa bile, doktorunuz sizi felçten korumak için risk faktörlerinizin yoğun bir şekilde tedavisini önerebilir. Doktora erken görünmek, karotis arter hastalığının kötü sonuçlarını azaltır veya engeller.
Felç geçiren birine nasıl müdahale etmeliyim?
Felç geçiren birine nasıl müdahale etmeliyim? Felcin en yaygın belirtilerini bilmek ve birinde bu belirtiler olduğunda hızlıca müdahale etmek çok önemlidir. Felç belirtileri genelde aniden ortaya çıkar ve ne kadar erken tedaviye başlanırsa sonuç o kadar iyi olur.
- Bu süreçte kişiden gülümsemesini isteyerek yüz muayenesi yapabilirsiniz; yüzünün bir tarafı sarkıyor mu?
- Kişiden iki kolunu da aynı anda kaldırmasını isteyin; bir kol aşağı düşüyor mu?
- Kişiden basit cümleler kurmasını veya basit bir cümleyi tekrar etmesini isteyin; konuşması normale göre garip mi?
Bu ve benzeri belirtileri olan kişiler olursa hızlıca 112’yi arayın ve yardım isteyin. Semptomların geçip geçmediğini görmek için beklemeyin. İnme tedavisinden önceki süre ne kadar uzun olursa beyin hasarı ve sakatlık ihtimali de o kadar fazla olur.
şah damarı daralması, şah damarı tıkanması
Şah damarı darlığı nasıl teşhis edilir?
Şah damarı darlığı nasıl teşhis edilir? TİA veya inme geçirene kadar genellikle karotis arter hastalığı belirtileri görülmez. Bu nedenle fizik muayene için doktorunuza düzenli olarak muayene olmanız önemlidir. Doktorunuz boynunuzdaki atardamarları bir stetoskop ile dinleyebilir. Bir atardamar üzerinde üfürüm adı verilen anormal bir ses duyulursa çalkantılı kan akımını yansıtıyor olabilir. Bu karotis arter hastalığını gösterebilir. Boyunda bir üfürüm olup olmadığını dinlemek, tüm darlıkları tespit edemese de karotis arterdeki stenozu (daralmayı) taramanın basit, güvenli ve ucuz bir yoludur. Doktorunuz karotis arter hastalığını teşhis etmek için bazı testler de isteyebilir. Olası testler şunlardır:
- Karotis ultrasonu (Doppler): Bu ağrısız bir tarama testidir. Karotis arterleri görüntülemek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılır. Plakları ve kan pıhtılarını değerlendirir ve arterlerin daralmış veya tıkalı olup olmadığını belirler. Bir Doppler ultrason kanın damarlardaki hareketini gösterir. Ultrason görüntülemesinde radyasyon (X-ışınları) kullanılmaz, bu nedenle zararsızdır.
- Manyetik rezonans anjiyografi (EMAR): Bu görüntüleme tekniği, beyin ve arterler hakkında doğru bilgileri toplamak için güçlü bir mıknatıs (manyetik alan) kullanır. Daha sonra bir bilgisayar bu bilgiyi yüksek çözünürlüklü görüntüler oluşturmak için işler. EMAR genellikle beyindeki küçük hasarları bile saptar.
- Bilgisayarlı tomografi anjiyografi (BT): BT, karotis arterlerin görüntülerini elde etmek için X ışınlarını ve bilgisayar teknolojisini kullanır. Beynin yapısal görüntüleri de elde edilebilir. Bu görüntüleme testi ile tarama, beyindeki hasarlı alanları ortaya çıkarabilir. BT taramasında düşük düzeyde radyasyon (X-ışınları) kullanır.
- Karotis anjiyografi (Şah damarı anjiyosu): Bu test, karotis arterlerin görüntülenmesi için altın standart olarak kabul edilir, yani en iyi bilgi bu tetkikle elde edilir. Bir doktorun karotis arterlerden kan akımını görmesini sağlayan invaziv (girişimsel) bir işlemdir. Serebral anjiyografi, karotis arterlere kontrast boya enjekte edildiğinden doktorun canlı bir röntgen ekranında daralma veya tıkanıklıkları görmesini sağlar.
Şah damarı darlığı nasıl sınıflandırılır?
Şah damarı darlığı nasıl sınıflandırılır? Tetkikler neticesinde doktorunuz karotis arter darlığınızın olup olmadığına, darlık varsa ne kadar olduğuna ve nerede bulunduğuna bakacaktır. Karotis arter darlığı genel olarak hafif, orta ve şiddetli olmak üzere üç gruba ayrılır. Hafif bir tıkanıklık, damar çapının %50’sinden az yeri kaplayan darlığı ifade eder. Orta düzeyde bir darlık %50 ile %80 arasındaki darlıkları ifade eder. Şiddetli düzeydeki darlık ise %80 ve üzerindeki darlıkları ifade eder. %50 sınırını %60; %80 sınırını da %70 kabul eden kaynaklar da vardır. Bu sayılar subjektifdir ve tartışmalıdır.
Şah damarı tıkanıklığı nasıl tedavi edilir?
Şah damarı tıkanıklığı nasıl tedavi edilir? Karotis arter darlığı tedavisinin asıl amacı hastalığın ilerlemesini durdurmaktır. Bu, sağlıklı beslenme, egzersiz ve sigarayı bırakma gibi yaşam tarzı değişiklikleriyle başlar. Daha ileri hastalıklarda doktorunuz karotis arterden bir kesi yoluyla plağı çıkarmak için “karotis endarterektomi” adı verilen cerrahi bir işlemi önerebilir. Alternatif olarak, doktorunuz büyük bir iğne deliğinden kateter yerleştirerek daralmış artere bir stent yerleştirebilir. Bu işlemlerin ciddi riskleri olduğundan, her karotis darlığına cerrahi veya girişimsel tedavi uygulanmaz. Doktorunuz yalnızca ciddi darlık veya inme riski işlem riskinden daha yüksek olduğunda bu işlemleri önerir.
Şah damarı tıkanıklığında tedavi seçenekleri nelerdir?
- İlaç tedavisi: Risk faktörlerinin (örneğin; hipertansiyon, diyabet, hiperlipidemi…) ilaç ve yaşam tarzı değişikliği ile yönetimini ifade eder. Bu genellikle bir antitrombosit veya antikoagülan ilacın kullanımını içerir. Semptomsuz hastalarda şah damarı darlığı hafif derecedeyse ilaç tedavisi önerilir.
- Karotis endarterektomi: Bu işlemde boyundaki karotis arteri cerrahi olarak açmak, plağı çıkarmak ve kan akımını iyileştirmek amaçlanır. Bu işlem aynı zamanda gelecekteki felçleri önlemek için uygulanır. Bu cerrahi tedavi, standart tedavi olarak kabul edilir. Yapılan çalışmalar ciddi darlığı olan hastalarda karotis endarterektomi işleminin, sadece ilaçla tedavi edilen hastalara kıyasla iki yıl içindeki inme geçirme oranını %20, ölüm oranını ise %10 azalttığını göstermiştir.
- Karotis artere stent: Karotis arter stentleme (CAS) nispeten yeni bir tedavi seçeneğidir. Kateterizasyon laboratuvarında gerçekleştirilir. Karotis arter stentlemede kasıkta veya el bileğinde küçük bir delik açılır. Şah damarındaki daralma bölgesine özel olarak tasarlanmış bir kateter yerleştirilir. Kateter yerleştirildikten sonra, arteri açmak için küçük bir balon birkaç saniye şişirilir. Daha sonra dar olan arter kısmına stent yerleştirilir ve arteri açık tutacak şekilde genişletilir. Stent, arterinizin içinde destek sağlamak için iskele görevi gören küçük bir borudur. Stent genellikle metalden yapılır ve kalıcıdır.
Şah damarı tıkanıklığı kendiliğinden geçer mi?
Maalesef kendiliğinden geçmez. Şah damarı darlığı veya tıkanıklığı hasarın durumuna göre bazen ilaçlarla, bazen anjiyo yöntemi ile bazen de ameliyat ile tedavi edilir.
Şah damarı darlığı açılmazsa ne olur?
Bir hasta karotis stenozundan inme veya TİA geçirdikten sonra, tedavi olmazsa sonraki iki yıl içinde başka bir inme geçirme riski yaklaşık %25’tir. Yani, her dört kişiden birinde tekrar eder. Bu yüksek bir risktir. Şikayeti olmayan, karotis darlığı olan bir hastanın inme riski ise çok daha düşüktür. Genel olarak atardamar ne kadar darsa inme riski de o kadar yüksektir.
Şah damarında darlık değil de tam tıkanıklık (%100) söz konusuysa ne yapılır?
Şah damarında en fazla %99’a kadar olan darlıklara müdahale edilir. %100 tıkanıklarda, yani kan akımının hiç olmadığı durumlarda tek seçenek ilaç tedavisidir. Çalışmalar, %100 tıkanıklıkta yapılan müdahalelerin hiç fayda sağlamadığını (muhtemelen beynin o bölgesi hiç kan akımı alamadığından halihazırda büyük bir kalıcı hasar almış olma ihtimali) ve hatta açma işlemi sırasında daha fazla beyin hasarı gelişme olasılığı olduğunu göstermiştir. Stent veya ameliyat yapılmamasının temel nedeni budur.