Atriyal septal defekt (ASD)
ASD nedir?
Kalbin kanla dolduğu dört tane boşluğu (odası) vardır. İki oda solda, iki oda sağdadır. Sağdaki odalardaki kanda oksijen az, soldakilerde ise fazladır. Solu sağdan ayıran bölmeler (duvarlar) sayesinde sağ ve sol tarafın kanları birbirine karışmaz. Bazı insanlarda bu bölmelerde anne karnındaki fetüste kalp oluşurken bazı gelişimsel sorunlar olur ve bu bölmeler tam oluşmaz. Oluşamayan bölümlerde delik kalır. Bu deliklerden en sık görülenlerden biri sağ ve sol kulakçıkların arasındaki bölmede olur (Bkz. Aşağıdaki şekildeki okların bulunduğu delik). Buna tıp dilinde ASD (atriyal septal defekt) adı verilir. Türkçesi; “kulakçıklar arasındaki bölmedeki eksiklik”tir.
ASD türleri nelerdir?
ASD’nin değişik türleri bulunur. Bu türler, bulundukları yerlere göre isimlendirililirler. Aşağıdaki şekildeki delik tiplerinden toplumda en sık görüleni B harfi ile gösterilen tiptir (Tıbbi adı: Ostium sekundum tipi ASD).
ASD kalbi nasıl etkiler?
ASD denilen delik, bir miktar kanın yanlış yere (sol kulakçıktan sağ kulakçığa) kaçmasına neden olur. Kaçak nedeniyle kalbin sağ tarafı, alması gerektiğinden daha fazla kan aldığı için kalbin sağ tarafının iş yükü artar. Zamanla, bu ilave kan hacmi yüzünden kalbin sağ tarafı büyür. Bu, sonuçta kalbin çalışmasının bozulmasına neden olur. Kalp ve akciğerler üzerinde bu etkilerin oluşması, deliğin büyüklüğü ile yakından ilişkilidir; ASD ne kadar büyükse sorunlara neden olma ve tedaviye ihtiyaç duyma olasılığı da o kadar fazladır.
ASD'nin belirtileri nelerdir?
ASD doğumdan itibaren var olsa da birçok insanda yetişkinliğe kadar belirtiler (semptomlar) görülmez. Küçük delikler kalbi veya akciğerleri zorlamadıkları için hiçbir soruna yol açmayabilir. Bazen 40-50 yaşına kadar fark edilemeyebilir. Fark edildiğinde en sık, çabuk yorulma ve nefes darlığı olur. Bebeklerde ise iştahsızlık, beslenme zorluğu ve büyüme geriliği söz konusu olabilir.
- Akciğer sorunları: Sol taraftan sağ tarafa geçen kaçak kan akciğerlere pompalanır. Akciğerlerde, artan kan akışı çeşitli problemler yaratır. Bunlar arasında zatürre gibi tekrarlayan enfeksiyonlar vardır.
- Akciğer damarında kan basıncının artması: Sol taraftan sağ tarafa geçen kaçak fazla kanın neden olduğu basınçtır.
- İnme (felç): Bazen bacaklarda, başka nedenlerden dolayı pıhtılar oluşursa ve bu pıhtı yerinden kopup toplardamarlarla kalbe gelip bu delikten geçip sol kulakçığa geçerse buradan kalbin pompalamasıyla beyni besleyen bir damara gidebilir. Beyin damarının bir yerinde takılıp kalabilir ve o kısma giden kan akışını engelleyerek felce neden olabilir.
- Kalp yetersizliği (yetmezliği): Kalbin sağ tarafı, kendisine gelen normalden fazla miktardaki kanı pompalamak zorunda kaldığından zamanla yorulup güçsüzleşebilir ve sonuçta kalp yetersizliği (pompa gücü azalması) gelişebilir.
- Kalp ritminde bozulma: Patolojik olarak büyüyen kalp dokuları elektriksel dengesini korumakta zorlanabilir. Anormal odaklardan gereksiz uyarılar çıkabilir ve bu, kalbin düzensiz atmasıyla sonuçlanabilir.
- Kalp kapaklarında kaçak: Kalp büyüdüğünde kapakları oluşturan bölümler birbirinden uzaklaşır ve kapaklar normal bir şekilde kapanamazlar. Sonuçta, kapakta kan kaçağı oluşabilir.
ASD neden olur? ASD için risk faktörleri nelerdir?
ASD’nin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Doğumdan önce meydana gelen genetik değişiklikler neden olabilir. Hamileyken; alkol, sigara, kızamıkçık gibi enfeksiyonlar, madde kullanımı (kokain vb.), diyabet (şeker hastalığı), bazı hastalıklar ve ilaçlar bu genetik sorunları tetikliyor olabilir.
ASD tanısı nasıl konur?
EKO (Ekokardiyografi; kalp ultrasonu) : ASD tanısındaki temel tetkiktir. Ses dalgalarını kullanarak çalışan bir alettir. Kalbin filmini çeker. Delik ve içinden kaçan kan direkt olarak görülebilir.
TEE (Transözofageal ekokardiyografi; Endoskopik EKO): Göğüsten yapılan klasik EKO’da kalpteki delik her zaman görülemez, ama var olduğunundan şüphelenmeye neden olan başka bulgular saptanmış olabilir. Bu durumda, kalple komşu olan yemek borusu içinden EKO yapmak daha net görüntülerin elde edilmesini sağlayabilir. Bunun için, yemek borusuna kalem çapında esnek bir kablo gönderilir. Bu kablonun ucunda görüntü çıkarmayı sağlayan özel bir mekanizma vardır. Bu sayede; deliğin büyüklüğü, şekli ve yeri detaylı bir şekilde saptanır. TEE, deliğin ameliyatsız yöntemle kapatılması sırasında da doktorlara yol göstermede kullanılır.
MRI (Manyetik rezonans görüntüleme; Emar): Bu cihaz, manyetik alan kullanılarak kalbin filmini çeker. TEE ile kesin tanı konulamayan nadir durumlarda tercih edilir.
BT (Bilgisayarlı tomografi): Bu cihaz, X-ışınlarını (radyasyon) kullanarak kalbin filmini çeker. Bu da TEE ile kesin tanı konulamayan nadir durumlarda tercih edilir.
ASD nasıl tedavi edilir?
Çoğu ASD çocukluk döneminde kendiliğinden kapanır. ASD kendiliğinden kapanmasa bile, eğer delik çok küçükse kapatılmasına genellikle gerek yoktur; çünkü herhangi bir soruna yol açmazlar. Ancak, küçük olmayan ASD’lerin çoğuna günün birinde müdahale etmek gerekir. Müdahale ise ameliyatla ya da ameliyatsız yöntemle olur.
Ameliyatla kapatma: Bu işlemi cerrahlar yapar. Ameliyatta; önce göğüste küçük bir kesi yapılır ve kalbe ulaşılır. Kalpteki deliği kapatmak için yama tercih edilir. Yama için ya kumaş benzeri bir malzeme ya da hastanın kalp zarı kullanılır. Ameliyat, hastanın kalbi durdurularak ve bu süreçte kalp-akciğer pompası kullanılarak yapılır. Robot yardımıyla da (robotik cerrahi) ameliyat yapılabilir.
Ameliyatsız yöntemle kapatma: Bu işlemi cerrahlar değil; girişimsel kardiyologlar veya pediatrik ve konjenital kardiyologlar yapar. Girişimsel kardiyologlar,18 yaşından büyük hastalara işlem yapan doktorlardır. Ameliyatsız yöntemde şemsiye benzeri bir cihaz ile delik kapatılır.
Mümkünse ameliyatsız yöntem tercih edilir. Ancak, ameliyatsız yöntemle sadece ostium sekundum tipi ASD’ler (yukarıdaki şekildeki B harfi) kapatılabilir. Bu tip ASD’si olan her 10 kişiden 9’unun deliği ameliyatsız yöntemle kapatılabilir. Ostium sekundum tipi ASD olsa bile, eğer delik çok büyükse ameliyat gerekir. Diğer ASD türlerinde de ameliyat tek seçenektir.
ASD'si olan biri ne kadar yaşar?
Araştırmalar, çok geç kalınmadan ASD kapatılırsa ömrün normal insanlarınkine yakın olduğunu göstermektedir. Ancak, geç kalanlarda, yani 40 yaşından sonra ASD’si kapatılanlarda ömür kısmen daha kısa olabilir. Çünkü, delik kapatılana kadar geçen sürede yıllar içinde artık düzelemeyecek (geri dönüşümsüz) aşamaya geçilmiş olabilir. Bu durumda, kalıcı kalp büyümesi (kalp yetersizliği) ve akciğer atardamarında ciddi derecede yüksek kan basıncı gelişmiş olabilir.