Bypass Ameliyatı

Yazan: Prof. Dr. Şükrü Akyüz

Bypass (baypas) ameliyatı (Tıbbi adı: CABG), kalp damarlarındaki darlıkların ya da tıkanıklıkların açılmasında uygulanan tedavilerden biridir. Bu ameliyatta, damardaki darlığa direkt müdahale edilmez; darlığın öncesine ve sonrasına yandan yedek bir damar bağlanır. Böylece, darlıktan önceki bölgeye kan akımı hastanın kendi doğal damarı yoluyla ulaşırken; darlık sonrası bölgeye, eklenen yedek damar [bypass damarı (greft)] yoluyla ulaşır. Zaten, “bypass”, İngilizce’de “yandan geçen” anlamındadır. Bypassta kullanılacak damarlar sıklıkla göğüsten veya bacaktan alınırlar. Damarların alındığı yerlerde bulunan yedek damarlar, alınan damarların görevini de üstlendiğinden göğüste ya da bacakta genellikle ciddi bir sorun çıkmaz.

Bypass ameliyatı kimlere yapılır?

Bypass ameliyatı, genellikle şu hastalarda tercih edilir: 

  • Birden fazla ana damarında darlık ya da tıkanıklık olanlar
  • Sol ana damarında (LMCA) darlık ya da tıkanıklık olanlar
  • Stent ile tedaviye uygun olmayanlar
  • Daha önce takılmış olan stentlerin içinde tekrar darlık gelişenler
  • Nadiren, kalp krizi esnasında acil stentleme işlemiyle damarı açılamayanlar

Kalp damarlarının tıkalı olduğu nasıl anlaşılır?

Kalp damarlarında darlık ya da tıkanıklık olup olmadığını anlamanın en kesin yolu anjiyodur (klasik koroner anjiyografi). Bazı hastalarda direkt anjiyo yapılması önerilirken, bazılarında önce başka tetkiklerin (efor testi, kalp sintigrafisi, sanal anjiyo vb.) yapılması önerilebilir. Bu seçim; şikayetlerin türüne ve şiddetine, kalbin pompa gücüne ve hastanın diğer özelliklerine göre yapılır. Ama, en nihayetinde, bypass ameliyatı kararı anjiyo görüntüleri incelenerek verilir.

Bypass ameliyatı sık yapılan bir ameliyat mıdır?

Dünyada maalesef hala en sık ölüm nedeni kalp-damar hastalıklarıdır. Kalp-damar hastalıkları içinde de damar darlığı ya da tıkanıklığı en yaygın olanıdır. Bundan dolayı, bypass ameliyatı çok sık (dünya genelinde her yıl 200.000 ameliyat) yapılmaktadır.

Bypass ameliyatının riskleri (komplikasyonları) nelerdir?

Olası riskler (komplikasyonlar) şunlardır:

  • Ameliyat sırasında veya sonrasında kanama
  • Kalp ritminin bozulması
  • Göğüs kesi yerinde (cilt veya kemikte) enfeksiyon
  • Göğüs kafesi içinde enfeksiyon
  • Zatürre
  • Böbrek yetersizliği
  • Kalp krizi
  • Akciğer pıhtı atması (pulmoner emboli)
  • Kalp zarında iltihaplanma (akut perikardit; erken veya geç dönemde görülen türde)
  • Kalp zarı esnekliğinin kalıcı olarak bozulması (konstriktif perikardit)
  • Kalp yetersizliği
  • Bacaktan damar alınmışsa o bacakta belirgin ödem oluşması
  • Ameliyat sonrası depresyon veya anksiyete (kaygı) bozukluğu
  • Unutkanlık veya net düşünme zorluğu
  • Felç (inme) 
  • Ölüm

Felç ve ölüm gibi en ciddi komplikasyonların gelişme olasılığı genellikle düşüktür (%1). Ancak, komplikasyon olasılığı hastadan hastaya oldukça değişir. Aşağıdaki durumlarda risk daha yüksektir:

  • Ameliyattan önceki genel sağlık durumunun kötü olması
  • Hastanın çok düşkün olması (Yani, günlük sıradan işlerini bile yardım almadan yapamaması)
  • Kalpte ilave başka sorunların varlığı (Örneğin; ileri derecede kapak kaçağı ve kalbin pompa gücünün zayıf olması, yani kalp yetersizliği)
  • Başka organlarda ilave sorunlar (Örneğin; KOAH, siroz, kronik böbrek yetersizliği, Alzheimer hastalığı, şah damarı darlığı…)
  • Ameliyatın acil durumda yapılma zorunluluğu

Bypass ameliyatından önce hangi tetkikler yapılır?

Aşağıdaki tetkilerin hepsi her hastada istenmeyebilir. Bazen de burada yazmayan ilave tetkikler istenebilir. 

Ameliyata hazırlanırken sizi neyin beklediği ve ameliyattan önce ve sonra ne yapmanız gerektiği konusunda bilgilendirilmiş olmanız da çok önemlidir. Örneğin, ameliyattan önce doktorunuz hangi ilaçları kullandığınızı soracaktır. Devam etmeniz ve bırakmanız gereken ilaçları size söyleyecektir. Bazen yeni bir ilaca başlamanızı da isteyebilir.

Bypass ameliyatı kaç saat sürer?

Bypass ameliyatı, genellikle 3 ile 6 saat sürer. Gerekli olan süre; bypass ameliyatının türüne, kaç damara bypass yapılacağına ve diğer bazı parametrelere göre değişkenlik gösterir.

Bypass ameliyatına nasıl hazırlanmak gerekir?

  • Bypass ameliyatının yapılmasına izin verdiğinizi gösteren aydınlatılmış onam formunu imzalamanız gerekir. Formu dikkatlice okuyun ve aklınıza takılan soruları doktorunuza sormaktan çekinmeyin.
  • Ameliyattan önce en az 8 saat yemek yememeniz ve en az 2 saat su içmemeniz gerekir. 
  • Ameliyattan önce duş almış olmanız beklenir.
  • Herhangi bir alerjiniz varsa doktorunuza mutlaka söyleyin.
  • Aldığınız tüm ilaçları, vitaminleri ve besin takviyelerini doktorunuza söyleyin. Özellikle, kan sulandırıcı bir ilaç kullanıyorsanız (veya kanamaya eğilim yaratan bir hastalığınız varsa) ameliyat öncesi mutlaka bildirin.
  • Kalp pili veya vücudunuzda başka bir cihaz varsa doktorunuza söyleyin.

Bypass ameliyatı nasıl yapılır?

Hasta önce, ameliyathanede genel anestezi altında uyutulur ve solunum cihazına bağlanır. Cilt, cilt altı dokular ve göğüs kemiği kesilerek göğüs kafesi açılır. Hasta kalp-akciğer pompasına bağlanır ve kalp durdurulur. Kalp çalışmıyorken, kanın pompalanması ve oksijenlendirilmesini kalp-akciğer pompası sağlar. Sonra, bypassta kullanılacak damarlar çıkarılır ve kalp damarlarına bağlanır. Damarlar bağlandıktan sonra kalp tekrar çalıştırılır ve kan artık damardaki darlığın ötesine yeni yolundan akmaya başlar. Herhangi bir sorun saptanmazsa hasta artık, kalp akciğer pompasından ayrılır ve göğüs kemiği metal tellerle birleştirilerek göğüs kafesi kapatılır. Bu, klasik bypass ameliyatında uygulanan yöntemdir; bir tür açık kalp cerrahisidir.

Teknoloji sayesinde alternatif ameliyat yöntemleri de gelişmiştir. Bunlar; minimal invaziv cerrahi ve robotik cerrahidir. Dikkat ettiyseniz, klasik yöntemde göğüs kemiğinde tam kesi yapılır ve kalp durdurulduktan sonra bypass yapılır. Ama, uygun vakalarda bypass, atan kalpte (off-pump), yani kalp durdurulmadan da yapılabilir. Göğüste tam değil, kısmi (küçük) bir kesi de tercih edilebilir. Küçük kesi ameliyatına minimal invaziv cerrahi de denilir; halk arasında kapalı yöntem olarak bilinir (Aslında, küçük de olsa sonuçta göğüste bir kesi yapıldığından, bu da bir tür açık kalp cerrahisidir). Bu yöntemde, kalp atmaya devam ederken sadece dikiş atılacak damar noktası özel bir aletle sabitlenir ve bypass damarı buraya dikilir.

Diğer bir yöntem de robotla yapılan bypasstır (robotik cerrahi). Burada, göğüste birkaç küçük delik açılır ve buradan robotun çubukları göğüs içine yerleştirilir. Cerrah hastaya direkt dokunmaz; ameliyathanenin bir köşesinden robotun kollarını uzaktan kumanda ederek ameliyatı gerçekleştirir.

Günümüz modern tıbbının bize sağladığı asıl yenilik ameliyatsız yöntemlerdeki gelişmelerdir. Bypass ameliyatına yönlendirilen çoğu hastanın damarları aslında çok özel aletler ve girişimsel teknikler kullanılarak ameliyatsız yöntemlerle de açılabilir. Bu yöntemlerle ilgili daha detaylı bilgi için “Stent mi, bypass mı?” adlı makalemizi okumanızı öneririz.

Bypass ameliyatı sonrası neler olur?

Uyandığınızda yoğun bakım ünitesinde olacaksınız. Solunum tüpü hala ağzınızda olacağından biraz rahatsızlık hissedebilirsiniz. Merak etmeyin, kıymetli hemşire arkadaşlarımız size yardım etmek için orada olacaklar. Kendi başınıza nefes alabilir duruma geldiğinizde solunum tüpünüzü çıkaracaklar. Ameliyat sırasında idrarınızı boşaltmak için takılmış olan idrar sondası, kalkıp tuvaletinizi kendi başınıza yapabilecek duruma geldiğinizde çıkarılacak. Ameliyattan sonra, olur da iç kanama olursa gözden kaçmasın diye göğsünüze borular yerleştirilmiş olacak. Bu borular kanın dışarı akmasına ve böylece fark edilmesine olanak sağladıklarından ameliyattan sonra 1 ila 3 gün göğsünüzde kalacaklar. Doğal olarak, göğsünüzde ağrı hissedebilirsiniz. İAğrı, birkaç gün içinde azalacak. Tabii ki, bu süre zarfında ağrı kesici ilaçlar alacaksınız. Ayrıca, kalp atım hızınızı ve tansiyonunuzu sürekli takip eden monitörlere bağlı olacaksınız. Genellikle, hastalar ameliyattan 1-2 gün sonra yürümeye başlarlar. Sonrasında, normal hastane odasına (servise) çıkacaksınız. Hastanede yatış süresi ortalama 1 haftadır. Bu süre; kalp krizi nedeniyle ameliyat olanlar için daha uzun, stabil durumdayken ameliyat olanlar için ise daha kısa olabilir.

Bypass ameliyatı sonrası nelere dikkat etmek gerekir?

Kesi yapılan yerlerinizde (göğüs ya da bacak) şunlar olursa doktorunuzu bilgilendirmelisiniz:

  • Kanama
  • Giderek artan göğüs ağrısı
  • Ateş
  • Bulantı veya kusma
  • Nefes darlığı
  • Kesi yerinde iltihaplı akıntı veya giderek artan kızarıklık
  • Konuşma bozukluğu veya benzeri inme belirtileri
 

Uzun vadede ise şunlara dikkat etmelisiniz:

  • Göğüs ağrısı veya nefes darlığı gibi ameliyat öncesinde var olan şikayetleriniz tekrarlarsa birkaç dakika dinlenin veya dilaltı ilaç alın. Dinlenmenize veya dilaltı ilaç almanıza rağmen göğüs ağrınız geçmiyorsa en yakın acil servise gidin veya 112’yi arayın.
  • Sigarayı bırakın; azaltmakla yetinmeyin.
  • Alkol kullanmayın; en azından azaltın [Eskiden, şarap başta olmak üzere az miktarda alkol almanın kalbe faydalı olabileceği düşünülürdü. Ancak, yeni bilimsel verilere göre, muhtemelen en iyisi hiç alkol kullanmamaktır. Bu, son (2021) Avrupa Kardiyoloji Derneği “Kalp ve Damar Hastalıklarından Korunma Kılavuzu”nun önerisidir].
  • Kilo almayın; kiloluysanız sağlıklı bir diyet ve spor programıyla kilonuzu azaltın.
  • Kolesterol seviyenizi kontrol altında tutun (Yediklerinize dikkat ederek ve ilaç kullanarak).
  • Diyabet (şeker hastalığı) ve hipertansiyonunuz varsa kontrol altında tutun.
  • Düzenli egzersiz yapın; en azından asansörden, her yere arabayla gitmekten ve sürekli oturmaktan kaçının.
  • Kalp ilaçlarınızı (özellikle, kan sulandırıcı ilaçlar) düzenli kullanın.
  • Yediklerinize dikkat edin (Detaylardan aşağıda bahsedilmiştir).
Sağlıklı yaşam tarzı önerileri

Bypass ameliyatı olanlar nasıl beslenmelidir?

Aşağıda anlatılan beslenme tarzının; bypass ameliyatı veya kalp damar problemi olsun olmasın, aslında herkes için geçerli olduğunu unutmayın. Bypasslı hastadaki fark, bu kurallara çok daha sıkı uyması gerektiğinin vurgulanmasıdır.  

  • Sebze ve meyve ağırlıklı beslenin.
  • Ceviz ve fındık gibi kuruyemişleri, balığı, baklagilleri ve lifli besinleri daha fazla tüketin.
  • Çok fazla ekmek yemeyin. “Hiç ekmek yememek” doğru değildir. Beyaz ekmek yerine, tam buğday ekmeğini tercih edin.
  • Tatlıları ve şekerli içecekleri azaltın; mümkünse hayatınızdan çıkarın.
  • İşlenmiş etlerden (sosis, sucuk, salam vb.) uzak durun. Aslında, işlenmiş her şeyden uzak durun.
  • Az tuz kullanın.
  • Az yağlı veya yağsız süt ürünlerini tercih edin.
  • Trans yağları (margarin vb.) kullanmayın. Yemeklerinizi zeytinyağı veya ayçiçek yağı gibi daha sağlıklı yağlarla yapın.
  • Tereyağı gibi hayvansal yağları çok fazla tüketmeyin. Aslında, yeni verilerle bu konu biraz tartışmalı hale gelmiştir. Yani, “hiç tüketmemek” muhtemelen doğru değildir. Yine de, günümüzde bilimsel kılavuzlar bunlardan uzak durulmasını önermektedirler.
  • Bitkisel ağırlıklı beslenmenin genel olarak daha sağlıklı olduğu düşünülse de bitkisel her besinin faydalı, hayvansal her besinin ise zararlı olduğu yanılgısına kapılmayın. Örneğin; zararlı olduğu düşünülen beyaz un ve rafine şekerin bitkisel; faydalı olduğu düşünülen balığın ise hayvansal gıda olduğunu unutmayın.
  • Bitkisel tedavi ile damarlar açılır mı?” adlı makalemizi de okumanızı öneririz.

Bypass ameliyatı olan biri kaç yıl yaşar?​

Ameliyattan sonra çoğu insan kendini daha iyi hisseder ve yıllar boyunca hiçbir şikayet oluşmaz. Ancak, zamanla, yeni takılan damarlar tıkanabilir ve stent veya ikinci kez bypass ameliyatı gerekebilir. Hastanın kaç yıl yaşayacağını ise kestirmek zordur. Bu süre, bazı hastalarda (örneğin; diğer hayati organlarından birinde ciddi sorunlar olan vakalarda) birkaç yıl gibi kısa olabilirken, bazı hastalarda yaşam beklentisi sağlıklı insanlarla aynıdır.

Stent mi, bypass mı?​

Kalp cerrahları ve girişimsel kardiyologlar, damarlardaki sorunları tedavi eden iki farklı doktor grubudur. Kalp cerrahları, damar sorunlarını ameliyatla (bypassçözerlerken; girişimsel kardiyologlar aynı sorunları ameliyatsız yöntemlerle (kompleks stent işlemleriçözerler. Bu makalenin yazarı Prof. Dr. Şükrü Akyüz, girişimsel kardiyolog olup ilgi alanlarından biri de ameliyatsız yöntemlerle damarları açmaktır. Bu önemli konu için ayrıntılı makalemizi okumanızı öneririz.